LỊCH SỬ HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIỂN
Xuất hiện từ những năm 1970, Minimalism được xem là một nhánh của phong cách đương đại. Nó có ảnh hưởng mạnh mẽ tới các lĩnh vực như thời trang, âm nhạc, nhiếp ảnh, đồ họa,.. và kiến trúc - nội thất cũng không nằm ngoài quy luật ấy. Phong cách Minimalism (tối giản, tối thiểu) là một phong cách thể hiện những khuynh hướng đa dạng của nghệ thuật, đặc biệt trong nghệ thuật thị giác và âm nhạc mà các tác phẩm được tối giản vể những yêu cầu thiết yếu nhất của nó.
Phong cách tối giản xuất phát trong nghệ thuật phương Tây từ sau Chiến tranh thế giới thứ 2, rõ nét nhất là trong nghệ thuật thị giác với các tác phẩm hội họa của Mark Rothko. Khái niệm này dần dần được mở rộng để bao hàm cả những khuynh hướng trong âm nhạc mà đặc điểm là sự lặp lại, điển hình là các tác phẩm của Steve Reich, Philip Glass và Terry Riley. Phong cách tối giản có nguồn gốc bắt rễ từ sự thuần khiết và cô đọng của chủ nghĩa Hiện đại, được kết hợp với chủ nghĩa Hậu hiện đại và được xem như phản ứng đối ngược lại với chủ nghĩa Biểu hiện trong nội dung cũng như trong bố cục tác phẩm.
Tối giản - có thể hiểu là đi đến tận cùng của sự đơn giản, đơn giản hết mức có thể
Phong cách tối giản có ảnh hưởng rộng lớn ở khắp các bộ môn nghệ thuật, các ngành thiết kế - sáng tạo. Phong cách tối giản có mặt trong hội hoạ, âm nhạc, nhiếp ảnh, đồ hoạ, tạo dáng công nghiệp, thời trang,… và tất nhiên trong cả kiến trúc - khi mà kiến trúc vẫn gần gũi với những bộ môn nghệ thuật kinh điển.
Kiến trúc sư người Đức Ludwig Mies van der Rohe (1886 - 1969) - một trong những bậc thầy của kiến trúc hiện đại thế giới, được coi là cha đẻ của phong cách kiến trúc tối giản.
Quan điểm của ông thể hiện ở câu châm ngôn "Less is more" (tạm dịch: ít là nhiều, càng ít càng tốt). Những công trình trong thời gian này của Mies van der Rohe đã đặt nền móng cho phong cách kiến trúc tối giản với những quan điểm mới về việc tổ chức không gian kiến trúc, với kết cấu, vật liệu mới là thép và kính. Sau những biến động của chính trị, thời cuộc ở châu Âu, ông chuyển sang sinh sống và làm việc tại Mỹ vào năm 1937, tiếp tục theo đuổi trường phái kiến trúc của mình. Kiến trúc của Mies van der Rohe là những không gian trong sạch, đơn giản, tinh tế, trật tự: là những đường thẳng, những mặt phẳng, những góc vuông,… bộc lộ rõ cấu trúc của hệ thống kết cấu.
Chủ nghĩa tối giản tối thiểu tôn sùng sự giản lược trong ngôn ngữ kiến tạo không gian. Những người tiên phong cho rằng, các thành tố cấu tạo lên không gian hoặc đồ nội thất nên đơn giản và càng ít chi tiết càng tốt. Nhưng những chi tiết hiếm hoi có mặt trong thiết kế lại phải được chăm chút thật kỹ lưỡng và hoàn hảo.
Một chiếc ghế được thiết kế bởi KTS Mies Van de Rohe - Ngôn ngữ đơn giản của nó như đi ngược lại những chiếc ghế kiểu cách tân cổ điển.
Ở phương Đông, Nhật Bản được coi là bậc thầy của phong cách tối giản trong kiến trúc.
Phong cách này hiện diện trong phần lớn kiến trúc Nhật Bản, từ kiến trúc hiện đại cho tới những công trình mang âm hưởng truyền thống. Tính tối giản thể hiện nhất quán từ hình thức kiến trúc cho tới nội thất công trình, kết hợp nhuần nhuyễn giữa một khuynh hướng hiện đại với những giá trị văn hoá - tinh thần truyền thống của Nhật Bản. Nhiều kiến trúc sư Nhật Bản thành công và ghi đậm dấu ấn với phong cách tối giản, chủ nghĩa tối giản trong kiến trúc, mà tiêu biểu là kiến trúc sư Tadao Ando. Những công trình của Tadao Ando thực sự là những tác phẩm nghệ thuật của không gian và ánh sáng, của sự giao hoà của kiến trúc và thiên nhiên, mang một cá tính đặc sắc và đầy sáng tạo.
PHONG CÁCH TỐI GIẢN TRONG KIẾN TRÚC
NHỮNG ĐẶC ĐIỂM CƠ BẢN
1. TỔNG THỂ KHÔNG GIAN VÀ MÀU SẮC:
Less is more - đó là sự khởi nguồn, tư tưởng, triết lý, là nguyên tắc chủ đạo mà kiến trúc sư Mies van der Rohe đã đề ra. Đối ngược lại với trường phái cổ điển và nhiều trường phái khác làm đầy, làm đẹp, làm hoàn thiện kiến trúc bằng những chi tiết, bằng trang trí nội thất; kiến trúc tối giản tự hoàn thiện bằng những gì ít nhất có thể - đó chính là nhiều. Ít nhất, cũng là hướng tới sự hoàn mỹ và thành công. Từ xuất phát đó, thì “hạn chế” là một trong những nguyên tắc - biểu hiện cụ thể của kiến trúc tối giản.
Về tổng thể, một không gian được gọi là “tối giản tối thiểu” khi thỏa mãn yếu tố xuyên suốt và giản lược. Xuyên suốt về mặt giao thông, thị giác và giản lược về mặt chi tiết cùng hình kỷ hà.
Trong một không gian Minimalist, các yếu tố đều phải gọn gàng và tối giản. Các vách kính lớn và một chiều cao thông thủy thật mạnh mẽ sẽ đem lại hiệu quả đáng chú ý về cảm giác không gian.
Các chi tiết dư thừa như trường phái Tân Cổ Điển, Phục Hưng sẽ phải được loại bỏ. Thay vào đó là hình học đơn giản, những đồ dùng nội thất phải đơn giản với những đường nét gọn gàng nhất, nhưng phải thật thoải mái về mặt công năng.
Hướng tới giá trị của không gian - bản chất của kiến trúc là không gian
Kiến trúc tối giản hướng tới giá trị đó và tạo lập không gian chặt chẽ, khúc chiết, cô đọng, thoáng đãng, tràn ngập ánh sáng. Sự đơn giản của hình thức tổng thể, chi tiết kiến trúc, sự tiết chế trong sử dụng vật liệu, màu sắc… nhằm đem lại tính tập trung vào không gian và đưa không gian thành nội dung chủ đạo của công trình. Không gian của kiến trúc tối giản có tính cân bằng, tĩnh tại, thuần khiết, được tạo nên bởi những mảng tường, mảng trần phẳng, đồng nhất, những đường thẳng, những hình khối đơn giản và những khoảng trống lớn. Việc loại bỏ, hạn chế các chi tiết, màu sắc, những thứ không cần thiết nhằm hướng sự tập trung cho không gian kiến trúc. Chính không gian tạo nên xúc cảm chứ không phải bởi những chi tiết trang trí, đồ đạc hay điều gì khác.
Hướng tới bản chất và bản ngã:
Về mặt hình thức thuần tuý, có thể nhận thấy kiến trúc tối giản mang lại sự khô cứng, nhàm chán và đơn điệu, thậm chí lạnh lùng và thiếu thân thiện. Nhưng bản chất của kiến trúc không nằm ở cái vỏ bề ngoài. Và để cảm nhận được điều đó, ngoài đôi mắt để nhìn, phải cần có một tư duy rộng mở, khám phá. Một kiến trúc sẽ tối giản khi chủ nhân hiểu rõ được bản ngã của mình, và kiến trúc sư chuyển hoá bằng ngôn ngữ kiến trúc. Và cũng chỉ khi hiểu rõ chính mình thì chủ nhân mới thực sự làm chủ và gắn bó được với ngôi nhà.
Kiến trúc tối giản có sự tương đồng với văn hoá truyền thống và Thiền tông Nhật Bản (Zen)
Zen nhấn mạnh đến tầm quan trọng của sự trầm tư mặc tưởng hơn là việc đọc kinh kệ và các nghi thức tôn giáo cũng như lý luận về giáo pháp. Zen truyền tải những tư tưởng tự do và bản chất cuộc sống. Kiến trúc tối giản hướng tới bản chất của kiến trúc là không gian, đề cao bản chất của không gian và vật liệu. Chính vì lẽ đó, kiến trúc tối giản hoà nhập với văn hoá truyền thống Nhật Bản, tạo nên những không gian mang tính Thiền và những giá trị văn hoá mới thông qua kiến trúc.
Màu sắc sử dụng trong phong cách tối giản tối thiểu thường không nhiều. Không nên quá 4 màu, hợp lý hơn cả là 3 màu với tỷ lệ hòa trộn 60-30-10. 60% màu chủ đạo, 30% màu trung gian và 10% màu nhấn.
Với những ngôi nhà thuộc trường phái De Sijil của Hà Lan, tỷ lệ những mảng màu được lấy cảm hứng từ những bức tranh của Mondrian, tuy hài hòa nhưng không khỏi có cảm giác ngột ngạt do sắc độ các gam màu gây ra.
Thay vào đó là những tone màu nhẹ nhàng như thế này. Màu trắng là chủ đạo, gam màu be dịu làm yếu tố chuyển tiếp và màu nâu trầm là màu nhấn giúp không gian này không bị đơn điệu, mà vẫn hiện đại và trẻ trung.
Gam màu nhẹ nhàng cùng sự tối giản về đường nét khiến không gian theo phong cách Minimalist rất trang nhã và linh hoạt.
Tuy bạn có thể sơn tường màu gì tùy thích, nhưng màu sắc nguyên bản từ những loại vật liệu như gỗ, bê tông, đá, thép… cũng là một sự lựa chọn hoàn hảo cho một không gian Minimalist.
2. NGHỆ THUẬT ÁNH SÁNG:
Ánh sáng là một yếu tố cấu thành nghệ thuật kiến trúc. Với kiến trúc tối giản, ánh sáng rất quan trọng và càng có ý nghĩa hơn, nhất là ánh sáng tự nhiên. Màu sắc ở phong cách tối giản hạn chế nên ánh sáng là một thành phần chủ đạo để trang trí và tạo nên giá trị thẩm mỹ thông qua hiệu ứng thị giác. Ánh sáng tự nhiên luôn biến đổi và làm thay đổi những cảm nhận, cảm xúc của người đứng trong không gian đó. Ánh sáng được chủ định trong thiết kế để nhấn mạnh những thành phần, những khu vực chính; làm nổi bật hình khối kiến trúc, nội thất; dùng để dẫn tuyến hoặc tạo nên những khối sáng, bóng đổ theo ý đồ… Ánh sáng cùng hiệu ứng bóng đổ được khai thác thông qua những ô cửa, những vách kính, mái, những khoảng trống, những cấu kiện của hệ kết cấu, qua hệ thống rèm hay cả những tán cây. Ánh sáng nhân tạo cũng được nghiên cứu rất kỹ, tính toán cẩn thận trong ý đồ diễn tả cấu trúc không gian và những thành phần nội thất.
Minimalism lấy gốc rễ là những tư tưởng về tính đơn giản hóa trong mọi thứ. Một không gian mang tính tối giản tối thiểu còn ngầm ý đó là một không gian mang tính thiền.
Một căn phòng Nhật Bản, với trần thấp, cửa giấy, tatami và trà đạo. Nó là tinh túy trong quan niệm sống của người Nhật. Người Nhật Bản xưa kia tôn sùng vẻ đẹp của bóng tối, họ cho rằng những “sắc tối” có trong đồ sơn mài, đồ gốm, hay được hình thành do sự sử dụng lâu ngày sẽ đem lại cho món đồ của họ có một giá trị tuyệt vời của thời gian. Trong một không gian “thiền“ như vậy, ánh sáng góp một vai trò phụ đạo, nhưng lại rất quan trọng trong việc thể hiện tinh thần của một không gian tối giản tối thiểu.
Một không gian với lượng ánh sáng vừa đủ sẽ tạo một cảm giác thư thái cho nơi bạn sống. Bóng đổ là một yếu tố then chốt, một mặt nào đó, nó tạo ra sự khác biệt giữa một không gian của người phương Tây và một không gian mang nét Á Đông. Chứ không hẳn là các chi tiết trang trí.
Hãy đưa ánh sáng vào một không gian Minimalist một cách gián tiếp, thông qua các khe hở hoặc phản xạ, xuyên qua các vánh ngăn mờ như cửa giấy của Nhật. Thứ ánh sáng không quá gắt, nó có sự chuyện độ đều đặn trên bề mặt của diện tiếp xúc, và tại điểm giao giữa tối và sáng, chúng ta sẽ tìm thấy điểm thú vị của việc sử dụng ánh sáng như vậy.
Hãy nhớ, Minimalist – tối giản tối thiểu ngay cả trong việc sử dụng ánh sáng. Không có nghĩa tiết kiệm, mà là chắt chiu để ánh sáng trở nên quý giá.
3. VẬT LIỆU:
Cũng giống như nhiều phong cách nội thất khác, vật liệu dành cho Minimalist rất đa dạng và được sử dụng tùy thuộc theo sở thích của bạn. Nhưng hãy lưu ý đến cách thi công và chất cảm của bề mặt. Một bề mặt bê tông trần, cốp pha gỗ hoặc tre một cách đơn giản. Hay bề mặt gỗ tự nhiên được xẻ vào đúng thời kì thân gỗ có độ ẩm vừa đủ, được đánh dầu thủ công cho lên màu đúng của nó, hoặc bề mặt đá nhám và gồ ghề sẽ tạo lên những tiết diện tuyệt vời cho chút ánh sáng chắt chiu của bạn có cơ hội được nổi bật.
4. VẬT DỤNG NỘI THẤT:
Như tiêu chí mang tính tổng thể của Minimalist, sự đơn giản còn được thể hiện thông qua tạo hình của những đồ nội thất. Đồ nội thất trong một không gian Minimalist cần tiết giảm tối đa về các chi tiết. Các yếu tố ngang bằng sắc cạnh được sử dụng phổ biến, nhằm đem tới một không gian trang nhã, nhẹ nhàng nhưng cũng đầy tính hiện đại.
Một chiếc TV QLED với thiết kế “ tối giản tối thiểu “ sẽ là một lựa chọn quá ổn cho không gian Minimalist, nếu bạn là một người ưa thích những món đồ công nghệ nhưng vẫn yêu cầu một thẩm mỹ nhất định cho chúng.
Các thiết bị công nghệ cao cấp hiện nay như Iphone, Ipad hay TV đều được thiết kế ở tiêu chuẩn thẩm mỹ về tỷ lệ và chất cảm của vật liệu.
Sự kết hợp hoàn hảo giữa những chiếc bàn ghế theo hơi hướng mid – century cùng đồ nội thất công nghệ cao TV. Các bạn có thể lựa chọn những đồ nội thất có phần thiết kế tương tác giữa cổ điển và hiện đại như vậy cho một không gian Minimalist của mình.
NHỮNG NGUYÊN TẮC CƠ BẢN
TRONG THIẾT KẾ NỘI THẤT TỐI GIẢN - MINIMALISM
Phong cách bố trí nội thất “minimalist” hiện đang rất được ưa chuộng bởi sự giản dị và tinh tế trong không gian mà nó mang lại. Phong cách Minimalism nghĩa là sử dụng những đường nét đơn giản, thật ít chi tiết, giảm thiểu đồ nội thất, mọi chi tiết đều có lý trong vị trí của mình. Trường phái này hiện tại đang cực thịnh ở Châu Âu - cái nôi của trang trí nội thất. Phong cách Minimalism ảnh hưởng rất mạnh đến xu hướng trang trí nội thất tại các nước Bắc Âu trong những năm cuối thập kỷ 90 cho đến hiện nay, và có ảnh hưởng khá lớn ở Châu Mỹ. Ở Châu Á, Nhật Bản được xem là bậc thầy của phong cách hiện đại và tinh tế này và ta có thể tìm thấy âm hưởng của trường phái Minimalism trong hầu hết các công trình kiến trúc Nhật đương đại lẫn truyền thống.
Less is more - Ít là nhiều: phong cách tối giản đúng như tên gọi của nó, chú trọng việc giảm thiểu đến tối đa việc trang trí trong không gian nội thất.
Đi ngược lại các tiêu chuẩn trang trí nội thất truyền thống về việc làm phong phú không gian bên trong với các vật dụng và chi tiết trang trí phức tạp phong cách này hướng đến việc loại các vật dụng thừa thãi nhằm giữ lại một không gian trống hoàn hảo. Chịu ảnh hưởng rất lớn từ quan niệm cũng như phong cách thiết kế và trang trí Nhật Bản, đồng thời được xây dựng trên nền tảng triết lý “Less is more”, việc trang trí nội thất theo phong cách Minimalism hướng sự chú ý đến những đường nét và kết cấu được ẩn giấu bên dưới. Các mảng tường, sàn và hiệu quả ánh sáng trên các mặt phẳng này chính là những yếu tố quan trọng làm nên phong cách tối giản. Sử dụng những đường nét đơn giản và sự kết hợp có tính toán của các mặt phẳng, không gian nội thất theo phong cách này là một tổng thể thống nhất, chặt chẽ về bố cục và nhất là giữ lại được một không gian kiến trúc đẹp, thoáng đãng, rộng rãi.
Tất cả những gì không cần thiết được coi là thừa thãi và được loại bỏ, từ đường nét, hình khối kiến trúc cho đến các trang trí nội thất. Bản thân những đồ đạc nội thất có ý nghĩa công năng cũng được hạn chế tối thiểu, là một thành phần cấu thành yếu tố trang trí, và được coi như những tác phẩm điêu khắc. Tất nhiên với hình thức, chi tiết cũng tối giản nhưng tinh tế.
Sự sử dụng hạn chế về màu sắc trong trang trí là đặc trưng dễ nhận diện nhất của phong cách này.
Thông thường, có không quá ba màu trong không gian nội thất theo phong cách minimalist style: một màu nền, một màu chủ đạo và một màu nhấn. Màu sắc của các mảng tường là màu trung tính nhằm tạo ra một phông đệm cho các vật dụng trang trí bên trong, hướng sự chú ý của người quan sát đến những điểm nhấn quan trọng. Phông màu trung tính cũng có tác dụng tạo sự tương phản mạnh mẽ giữa các thành phần trang trí và có tác dụng tạo sự tương phản mạnh mẽ giữa các thành phần trang trí và có tác dụng kết nối các thành phần này lại với nhau. Các mảng tường trắng được sử dụng rất phổ biến trong phong cách Minmalism như một phong nền trơn nhằm tăng giá trị các đồ đạc xung quanh, đồng thời mang lại hiệu quả thị giác về một không gian rộng rãi hơn, thoáng đãng hơn.
Dùng ánh sáng làm nội thất
Do hạn chế sử dụng màu sắc trong nội thất, ánh sáng trong phong cách Minimalism được xem như một thành phần trang trí quan trọng để tạo ra các hiệu ứng thị giác và thẩm mỹ. Việc sử dụng ánh sáng, nhất là ánh sáng tự nhiên, được chú trọng nhằm nhấn mạnh các khu vực quan trọng và tạo ra bóng đổ với hiệu quả cao để tôn lên các hình khối của vật dụng và các thành phần kiến trúc khác. Ánh sáng tự nhiên được lọc qua các rèm cửa, các bình phong chắn, xuyên qua các tán cây bên ngoài một cách có chủ đích để khi xuyên vào đến không gian bên trong đạt được hiệu quả chiếu sáng và thẩm mỹ mà người thiết kế đã định hướng trước. Ánh sáng nhân tạo được chọn lọc một cách cẩn thận để nhấn mạnh được hình dạng và cấu trúc của các thành phần trang trí nội thất.
Các thành phần trang trí nội thất cũng như vật dụng, bàn ghế được sử dụng ở mức độ tối giản, nhưng vẫn đáp ứng được đòi hỏi về tiện nghi sử dụng. Bàn ghế trong nội thất theo phong cách Minimalism đều có hình dạng đơn giản, hài hoà và hiện đại, được làm nên từ các đường nét không cầu kỳ nhưng tinh tế. Các vật dụng này một mặt đáp ứng được nhu cầu sử dụng, sinh hoạt của con người, mặt khác cũng chính là những thành phần trang trí cho nội thất bên trong. Bàn ghế không chỉ là nơi để ngồi mà còn được xem là những tác phẩm điêu khắc làm nên nét đẹp cho không gian bên trong.
Một phong cách sống phù hợp
Phong cách tối giản được áp dụng trong thiết kế nội thất văn phòng một cách dễ dàng. Không gian làm việc thường được yêu cầu sắp xếp và bố trí gọn gàng, đồng thời vẫn đáp ứng được công năng sử dụng một cách tốt nhất. ĐIều này phù hợp với các tiêu chí của trường phái minimalist style. Và mặc dù đa số các văn phòng làm việc sử dụng ánh sáng nhân tạo là nguồn chiếu sáng chính, càng về sau này xu hướng tận dụng tối đa nguồn ánh sáng tự nhiên ngày càng được phổ biến.
Không chỉ là một phong cách trang trí nội thất và kiến trúc, Minimalism còn biểu hiện được phong cách sống của chủ nhân. Với phương châm loại bỏ những gì không cần thiết, phong cách này thật sự thích hợp với những người thích ngăn nắp, tự do và phóng khoáng. Platon, nhà triết học Hy lạp cổ đại nổi tiếng từng nói: “ Cái đẹp của phong cách, của sự hài hoà, của sự duyên dáng và nhịp nhàng phụ thuộc vào sự đơn giản”. Người Châu Âu sau một thời gian dài say mê với các chi tiết cầu kỳ, hoa văn phức tạp lại quay sang đi tìm cái đẹp trong sự đơn giản. Với nhịp độ cuộc sống ngày càng nhanh, tính cạnh tranh trong công việc ngày càng lớn và mật độ dân số ngày càng tăng, một không gian thoáng đãng, tràn ngập ánh sáng trở thành điều mà mọi người mơ ước. Đó có lẽ là lý do giải thích tại sao phong cách này lại đạt được ảnh hưởng và thành công lớn như thế trong trang trí nội thất nói riêng và thiết kế kiến trúc nói chung tại châu lục này.